Η ζωή και ο κόσμος των παιδιών είναι γεμάτος φόβους , είτε αληθινοί είτε φανταστικοί. Συνήθως οι φόβοι των παιδιών είναι φυσιολογικοί, παροδικοί και με το πέρας του χρόνου εξασθενούν. Βέβαια το συναίσθημα του φόβου είναι πανανθρώπινο και σχεδόν ενστικτώδες, καθώς το συναίσθημα του φόβου είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης, ο οποίος κινητοποιεί το παιδί και τον άνθρωπο γενικότερα, στο να αποφύγει είτε ένα πραγματικό είτε έναν υποτιθέμενο κίνδυνο. Ωστόσο, αν διαπιστωθεί ότι το συναίσθημα του φόβου παραμένει και επηρεάζει την καθημερινότητα του παιδιού, αυτό μπορεί να καταστεί αρκετό για να αποτελέσει το σύμπτωμα και την αρχή μίας διαταραχής.
Οι φόβοι των βρεφών για παράδειγμα μπορεί να είναι, το ότι αν απομακρυνθούν από κοντά τους οι φροντιστές τους τότε τα βρέφη συνήθως νιώθουν έντονα το συναίσθημα του φόβου. Παιδιά ηλικίας από 2 έως 4 ετών μπορεί να έχουν ως φοβικό αντικείμενο είτε το σκοτάδι, τα ζώα, τα παράξενα αντικείμενα, τα αεροπλάνα, τα έντονα καιρικά φαινόμενα (αστραπές και βροντές) ή τις φυσικές καταστροφές (σεισμοί). Σαφώς ο διαχωρισμός του πραγματικού από το φανταστικό, σε αυτή την ηλικία, μοιάζει να είναι δύσκολος, λόγω έλλειψης της γνωστικής και συναισθηματικής ωριμότητας ενός παιδιού. Τα παιδιά ηλικίας 5 και 6 ετών συνήθως φοβούνται τα τέρατα, τα φαντάσματα ενώ στην αρχή και τη μέση της σχολικής ηλικίας τα παιδιά φοβούνται τους εγκληματίες, αλλά και τον θάνατο. Προχωρώντας προς το τέλος της παιδικής ηλικίας και στην αρχή της εφηβείας , οι φόβοι γίνονται πιο ρεαλιστικοί όπως οι φιλίες, οι τραυματισμοί, οι φυσικές καταστροφές αλλά ακόμη και το ίδιο το σχολείο.
Όταν οι φόβοι μετατρέπονται σε φοβίες , συνοδεύουν και επηρεάζουν το παιδί στην καθημερινότητά του. Η φοβία είναι ένας υπερβολικός και αδικαιολόγητος φόβος του παιδιού που εμφανίζεται περιοδικά και συνήθως είναι δυσανάλογος σε σχέση με το ερέθισμα που τον προκαλεί. Πολλές φορές, οι φόβοι συνοδεύονται με έντονο άγχος, φόβο θανάτου, τάσεις αποφυγής μίας κατάστασης, αλλά και από έντονα σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία , εφίδρωση και αίσθημα δυσφορίας.
Οι πιο συνήθεις διαταραχές που συνδέονται με το αίσθημα του φόβου είναι οι κοινωνικές φοβίες, οι ειδικές φοβίες αλλά και η γενικευμένη φοβία. Η κοινωνική φοβία συνήθως αναφέρεται σε παιδιά, τα οποία είναι υπερβολικά ντροπαλά και παρουσιάζουν μία έντονη και διαρκή φοβία και αμηχανία σε κοινωνικές καταστάσεις ή κατά την επίδοση τους σε μία κοινωνική δραστηριότητα. Τα παιδιά με ειδικές φοβίες, συνήθως, εμφανίζουν φόβο για συγκεκριμένα αντικείμενα όπως κάποια ζώα, γέφυρες, τούνελ, λεωφορεία ή ανελκυστήρες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί δυσφορεί όταν εκτίθεται στο φοβικό αντικείμενο που του προκαλεί έντονο άγχος και συνήθως εκφράζεται με κλάματα, εκρήξεις θυμού, γκρίνια και προσκόλληση του παιδιού σε σημαντικά πρόσωπα.
Επιπρόσθετα, τα παιδιά με σχολική άρνηση συνήθως εμφανίζουν ένα παράλογο φόβο του παιδιού να πάει σχολείο και μπορεί να εμφανίσει σωματικά συμπτώματα , όπως διάρροιες , εμετούς, ταχυκαρδίες, κοιλιακούς πόνους και πονοκεφάλους. Από την άλλη πλευρά υπάρχει και ένας σημαντικός αριθμός παιδιών, τα οποία παρουσιάζουν γενικευμένες φοβίες , οι οποίες είναι δυνατόν να παραμείνουν για χρόνια , ακόμη και μέχρι την ενήλικη ζωή. Τα παιδιά και οι έφηβοι παρουσιάζουν συνήθως έντονες ανησυχίες για το μέλλον, για τη ζωή τους και τον εαυτό τους, ζητώντας πολλές φορές συνεχή επιβεβαίωση ότι όλα θα είναι καλά.
Οι περισσότεροι φόβοι και φοβίες των παιδιών «κληρονομούνται» από τους ίδιους τους γονείς τους, οι οποίοι μεταφέρονται από γενιά σε γενιά αν δεν αντιμετωπιστούν και αν δεν θεραπευτούν. Συνήθως, οι υπερπροστατευτικοί και φοβικοί γονείς , οι οποίοι μέσα από την ασπίδα της προστασίας τους, μεταδίδουν υποσυνείδητα μηνύματα ανικανότητας και αδυναμίας των παιδιών να αντιμετωπίσουν έναν επικείμενο κίνδυνο. Αν για παράδειγμα, ένας γονέας ή φροντιστής, φοβάται αρκετά τα σκυλιά και τα αποφεύγει ή πανικοβάλλεται στη θέα τους , τότε αναμφισβήτητα και το παιδί θα αναπτύξει την ίδια φοβία για τα σκυλιά.
Όταν εντοπίζονται από οικείους, γονείς και συγγενείς παρατεταμένοι φόβοι και φοβίες των παιδιών είναι σημαντικό να αναζητούν και επισκέπτονται ειδικούς ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπευτές παιδιών και εφήβων, για να μπορούν τα παιδιά μέσα από την έκφραση των συναισθημάτων του και την σταδιακή αποδοχή των φόβων του, να μπορέσουν να ξεπεράσουν τους φόβους τους. Επιπρόσθετα, τα παιδιά μέσα από τη διαδικασία της επεξεργασίας του φόβου, την ανάληψη της ευθύνης για τον φόβο αλλά και την αναδόμηση τους ταυτότητάς τους, είναι ικανά για να κάνουν τα παιδιά ικανά να αφήσουν «πίσω» τους, τους φόβους που τους ταλαιπωρούν. Είναι εξαιρετικά σημαντικό , το φοβικό παιδί, να εξερευνήσει τις εμπειρίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σχετικά με το φοβικό ερέθισμα και να ενθαρρυνθεί το παιδί στο να αναδυθούν οι φόβοι και με απώτερο στόχο να κατακτηθούν. Στόχος του παιδιού και του θεραπευτή που δουλεύουν με τους φόβους και τις φοβίες, είναι το παιδί να αποκτήσει και να αναπτύξει μια υγιή αίσθηση του εαυτού, να έχει αυτοπεποίθηση και τη διάθεση να γνωρίσει ανθρώπους, καταστάσεις και να είναι δεκτικό σε καινούριες εμπειρίες και να βρίσκεται σε μια διαρκή ροή ανάπτυξης.
Βερτουδάκης Βασίλης
Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής Ενηλίκων & Παιδιών-Εφήβων
Κλινικός Αθλητικός Ψυχολόγος
